Małe dzieci mogą mieć trudność ze zrozumieniem abstrakcji, takich jak śmierć. Zamiast używać metafor „zasnął” czy „odszedł”, które mogą wzbudzać lęk (związany z wyjściami z domu lub zasypianiem), warto wyjaśnić rzecz w prostych słowach: „Gdy ktoś umiera, oznacza to, że jego ciało przestaje działać – nie oddycha, nie je, nie czuje.”
Starsze dzieci mogą zadawać trudniejsze pytania. Odpowiadaj na nie tak, jak potrafisz. A jeśli nie znasz odpowiedzi, powiedz: „Nie wiem, ale przemyślę to i wrócę do Ciebie z odpowiedzią, dobrze?”. Taka szczerość buduje zaufanie.
2. Pozwól dziecku zadawać pytania
Temat śmierci jest dla dzieci nowy, a powtarzanie pytań pomaga im zrozumieć tę skomplikowaną rzeczywistość. Nawet jeśli odpowiedź powtarza się wielokrotnie, spokojne odpowiadanie wzmacnia poczucie bezpieczeństwa.
Czasem dziecko potrzebuje jedynie potwierdzenia, że temat jest dla niego ważny. W takich chwilach pomocne mogą być pytania typu: „Pytasz, bo Cię to ciekawi?” albo: „Widzę, że to może Cię martwić – czy tak jest?”
3. Daj przestrzeń na emocje
Dzieci mogą reagować na rozmowy o śmierci szerokim wachlarzem emocji – od smutku, przez strach, po złość lub nawet obojętność. Wszystkie te reakcje są naturalne, dlatego pozwól dziecku je wyrażać bez oceniania.
Daj mu wsparcie mówiąc na przykład: „Rozumiem, że czujesz smutek / lęk. Jestem tu, aby Ci pomóc przez to przejść.” Możesz też powiedzieć: „Widzę, że to dla Ciebie trudne. Jestem przy Tobie”.
4. Zaproponuj symboliczne pożegnanie
Rytuały, takie jak zapalenie świecy czy wspólne odwiedziny przy grobie, mogą pomóc dziecku oswoić się z trudnymi emocjami i uczuciami. Możesz zapytać, czy dziecko chciałoby zrobić coś specjalnego, aby uczcić pamięć o zmarłej osobie – na przykład namalować obrazek lub zostawić przy grobie kamyk z narysowanym sercem.
Jeśli rozważacie udział dziecka w pogrzebie, zapytaj je o to i zastanów się, czy jesteś gotowy/-a towarzyszyć dziecku, a jednocześnie zadbać o własne emocje.
5. Mów o tym, co czujesz
Dzieci uczą się przez obserwację, dlatego otwarte przeżywanie emocji pokazuje im, że smutek czy lęk są naturalne, nie trzeba się ich obawiać. Możesz powiedzieć: „Smutno mi i to jest normalne” lub “Rozmawianie o śmierci nie jest łatwe, ale pamiętaj, że możesz czuć się bezpiecznie i mówić mi o wszystkim”.
Jako dorośli często unikamy tematu śmierci ze strachu. Jeśli czujesz, że potrzebujesz wsparcia, warto podzielić się swoimi emocjami z bliską osobą lub poprosić drugiego opiekuna o pomoc w rozmowie z dzieckiem.